Tekstil Teknik Dergisi Tekstil Haberleri, Tekstil Sektörü, Tekstil Teknik
Related Articles
Tercan Kemal Beyaz – Tezcan Raşit Beyaz
Akar Tekstil, Ar-Ge Merkezi / İzmir
ÖZET
Atık fındık yapraklarından elde edilen doğal boyarmaddeler ile pamuklu ham kumaşları çeşitli boyama koşullarında
farklı renkte ve bu renklerin farklı tonlarında iyi bir şekilde boyanabilmektedir. Bu çalışmada fındık yapraklarının ekstraksiyonu ile elde edilen doğal boyarmadde ile %100 30/1 süprem pamuk lifinden üretilmiş tekstil mamülü beş farklı mordan maddesi kullanılarak boyanmıştır. Boyama sonrası renk skalaları oluşturulmuş ve haslık sonuçları incelenmiştir. Elde edilen renkler, yıkama, sürtme, ter haslığı ve boncuklanma açısından pamuklu örme kumaşlarda rahatlıkla kullanılabilmektedir. Yapılan formaldehit, ağır metal ve azo boyarmadde testleri sonucunda ürünlerde formaldehit, ağır metal ve azo grubuna rastlanmamıştır.
Anahtar Kelimeler: Doğal boyarmadde, fındık yaprağı, mordanlama, pamuklu kumaş, boyama haslığı, ağır metal, organik tekstil, ektraksiyon
Abstract
Natural dyestuffs obtained from waste hazelnut leaves with cot- ton ham fabrics can be dyed in different colors in different colors and in different shades of these colors. In this study, natural dyes obtained by extraction of hazelnut leaves were dyed by using five different mordant materials produced from 100% 30/1 raw cotton fiber. After painting, color scales were formed and fastness studies were performed. The colors obtained can be used easily in cotton knitted fabrics in terms of washing, rubbing, perspiration fastness and pilling. As a result of formaldehyde, heavy metal and azo dyestuff tests, formaldehyde heavy metal and azo groups were not found in the products.
Key Words: Natural dyes, hazelnut leaf, mordaning, cotton, fastness of dyeing, heavy metal, organic textil, extraction
GİRİŞ
Son yıllarda bitkisel boya maddelerine olan ilgi giderek artmakta, özellikle gelişmiş ülkelerde bu bitkilerin tarımı ve kullanımına önem verilmektedir. Avrupa Birliğinin incelemeleri sonucunda 2005 yılında bitkisel boya maddelerin tekstil boyalarının %15’ini oluşturacağı belirtilmektedir [8]. Bitkiler insan sağlığını ve yaşam kalitesini artırmak amacı ile yıllardır kullanılmaktadır. Türkiye sahip olduğu bitki çeşitliliği açısından dünyanın en zengin ülkelerinden biri konumundadır. Bu bitki çeşitliliğinin yetişmesi için ülkemiz, gerekli iklim koşulları ve uygun topraklara sahiptir. Bundan dolayı ülkemizde yaklaşık 174 familyaya ait 1251 cins ve 12000’den fazla tür ve alt türler geniş bir bitki örtüsü dağılımı göstermektedir [9].
Fındık, Fagales takımı Betulaceae familyası Corylus cinsi içinde yer alan çalı veya ağaç formunda bir bitkidir. Meyvecilik bakımından önemli olan ve ekonomik olarak kültürü yapılan türler Corylus avellana L. (Adi fındık), C. colurna L. (Türk fındığı) ve C. maxima Mill. (Lambert fındığı) olup günümüzde çeşitli türlerin melezleri de ticari anlamda oldukça önem kazanmıştır [10].
Bu araştırmada pamuklu örme kumaşlarda fındık yaprakları ile mordansız ve birlikte mordanlama yöntemi uygulanarak boyanmasından elde edilen renklerin belirlenmesi ve renk paletinin oluşturulması elde edilen renklerin haslık değerle- rinin tespiti amaçlanmıştır. Aynı zamanda mordan miktarındaki artışın boyamaya etkisi de incelenmiş ve haslık özelliklerine etkisine bakılmıştır.
MATERYAL VE YÖNTEM
Materyal
Bu araştırmanın materyalini fındık ( Corylus avellana L. ) bitkisinin sonbahar aylarındaki yaprakları, 30/1 süprem pamuklu kumaş, potasyum dikromat, demir(III) klorür, bakır(II) sülfat, kalay klorür, alüminyum potasyum sülfat olmak üzere 5 mordan oluşturmaktadır. Corylus avellana yaprakları Sakarya ili Karapürçek ilçesi Yazılıgürgen Köyü civarından toplanmıştır.
Yöntem
Doğal boyar madde eldesi için kurutulan yapraklardan 15 gram fındık yaprağı, 500 ml su içinde önce kaynatılmış daha sonra soğumaya bırakılarak bir gün süre bekletilmiştir. Boyama yapmak için 30/1 süprem %100 pamuklu kumaş kullanılmıştır. Doğal boya stok çözeltisinden 1:20 flote oranında boyama grafiğine göre işlem yapılarak birlikte mordanlama tekniğine göre boyanmıştır ve ardından soğuk ve sıcak yıkama yapılarak boyama süreci tamamlanmıştır. Uygulama yöntemi olarak oda sıcaklığında kumaş, boya çözeltisi ve mordan birlikte numune boyama makinesine yerleştirilerek boyamaya başlanmaktadır. Boyama sıcaklığında 60 dakika işleme tabi tutulmaktadır. Soğuk su ile taşmalı yıkanır ve ardından yıkama yapılarak etüvde kurutma yapılmaktadır. Boyama işlemlerinden sonra haslık özelliklerine bakılmıştır.
Azo boyarmadde tayini, TSE tarafından hazırlanan TS EN ISO 14362-1:2017 ve TS EN ISO 14362-3:2017 standardına göre değerlendirilmiştir. Formaldehit tayini, TSE tarafından hazırlanan TS EN ISO 14184-1:2011 standardına göre değerlendirilmiştir. Yıkama haslığı tayini, TSE tarafından hazırlanan TSE EN ISO 105 C06:2010 standardı gri skala metoduna göre değerlendirilmiştir. Sürtme haslığı tayini, TSE tarafından hazırlanan TSE EN ISO 105-X12:2016 standardı gri skala metoduna göre değerlendirilmiştir. Boncuklanma tayini, TSE tarafından hazırlanan martindale aşındırma testi TSE EN ISO 124945-2 standardına göre değerlendirilmiştir.
BULGULAR
Şekil 1 de boyarmadde kaynağı olarak kullanılan atık fındık yaprağının 5 farklı mordan ile ham pamuklu örme kumaş üzerinde ortaya koyduğu renkler gösterilmektedir.
Elde edilen renklerin tekstil sektöründe yaygın olarak kullanılan renkler olduğu görülmektedir. Elde edilen renkler açısından değerlendirildiğinde, fındık yapraklarının ekstraksiyonu sonucu elde edilen boya çözeltisi ile açık-orta ve koyu tonlarda renkler elde edilebilmektedir. Kullanılan mordan maddesi değiştiğinde ortaya çıkan renklerde de değişim görülmektedir.
Test sonuçlarına göre azo boyarmadde ve formaldehit bulunmadığı tespit edilmiştir. Yıkama haslığı açısından değerlendirildiğinde, mordansız numunenin yıkama haslıkları daha iyi sonuç vermektedir. Sürtme haslığını genel olarak değerlendirdiğimizde, boyamalar iyi sonuç vermektedir. Kuru sürtme haslığı değerlendirildiğinde, mordanlı ve mordansız boyama arasında bir fark görülmemektedir. Yaş sürtme haslığı değerlendirildiğinde, mordanlı boyamalar mordansız boyamaya göre iyi sonuç vermektedir.
MARTİNDALE AŞINMA TESTİ
Martindale aşındırma testini genel olarak değerlendirdiğimizde, boyamalar iyi sonuç vermektedir. Aşındırma testi sonuçları değerlendirildiğinde, mordanlı ve mordansız boyamalar arasında bir fark görülmemektedir. Kullanılan mordan tipi değerlendirildiğinde, bakır 2 sülfat mordan maddesi diğer mordan maddelerine göre kullanılan tekstil mamülünde ters etki yaratıp kumaş yüzeyinde boncuklanmalara sebep olmaktadır. Asidik ve bazik ter haslığı sonuçları değerlendirdiğimizde , boyamalar iyi sonuç vermektedir. Asidik ter haslığı sonuçları değerlendirildiğinde, mordanlı ve mordansız boyamalar arasında bir fark görülmemektedir. Bazik ter haslığı sonuçları değerlendirildiğinde, mordanlı ve mordansız boyamalar arasında fark olmamaktadır. Kullanılan mordan tipini değerlendirdiğimizde, mordan çeşitlerinin tamamının aynı etkiyi yarattığı görülmektedir.
SONUÇ
Bu çalışmada atık fındık yapraklarından elde edilen doğal boyar maddenin pamuklu kumaş üzerinde boyama potansiyeli ve kullanım haslıkları incelenmiştir. Bu araştırmada Marmara bölgesinde bol miktarda yetişen bir fındık türü olan Corylus Avellana L. Bitkisinin, sonbahar aylarında toplatılan yaprakların doğal boyamacılık alanında değerlendirebilme imkanı incelenmiştir. Bu amaçla ilk olarak doğal boyamacılıkta en çok kullanılan mordanlar seçilerek hem mordanlı hem de mordansız boyama yapılarak yaprakların verdiği renkler belirlenmiştir. Fındık yaprağının tekstilde kullanılabilir hale gelmesi ve seri üretime geçilmesi durumunda toplama aşamasında yeni bir istihdam kapısı açacaktır.
Çalışma kapsamında görüldüğü üzere farklı mordanlar ile renk çeşitliliği sağlanmaktadır. Ayrıca kullanım haslıkları iyi sonuç vermektedir. Genel olarak bakıldığında, fındık yapraklarının pamuklu kumaşların boyamasında ekonomik ve doğal kaynak olarak tekstil endüstrisinde kullanılabileceği ortaya konulmuştur. Böylece tekstil endüstrisi bakımından alternatif boyama materyalleri için optimum boyama koşulları belirlenmiştir.
